Polska sztuka użytkowa w latach 1921-2004

Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie zapraszają na I spotkanie naukowe pt. Polska sztuka użytkowa w latach 1921-2004, które odbędzie się 30 października 2025 roku od godziny 10:00 w Sali Showroomu Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w kordegardzie Pałacu Czapskich przy ul. Krakowskie Przedmieście 5, 00-068 Warszawa.

Przedmiotem spotkań będzie twórczość i działalność artystów, projektantów i architektów, w tym ich udział w wystawach i konkursach w kraju i zagranicą. Obejmą one zagadnienia szkolnictwa, życia artystycznego, kontaktów zagranicznych, piśmiennictwa i krytyki artystycznej, pracowni artystycznych, technik i technologii, organizacji produkcji i handlu, kolekcji muzeów i zbiorów prywatnych.

Projekt zakłada także rozpoznanie oraz integrację polskiego środowiska naukowego, wykładowców szkół artystycznych, pracowników muzeów i kolekcjonerów, współpracę z zagranicznymi partnerami (uniwersytety, muzea, stacje naukowe), działalność badawczą, w tym przygotowanie opracowań naukowych i dokumentacyjnych, poświęconych historii sztuki użytkowej w Polsce w europejskim kontekście.

Spotkanie w dniu 30 października rozpoczyna serię seminariów i konferencji poświęconych rzemiosłu artystycznemu, sztuce użytkowej (stosowanej, dekoracyjnej, zdobniczej), wzornictwu (designowi), projektowaniu wnętrz, wystawiennictwu, architekturze przemysłowej (produkcji), architekturze użyteczności publicznej (ekspozycji).

Zgłoszenia na spotkanie uprzejmie prosimy przesłać na adres mailowy: biuro@world-art.pl. Zgłoszenie powinno zawierać: imię i nazwisko, stopień/tytuł naukowy, afiliację, tytuł wystąpienia i abstrakt o objętości pół strony znormalizowanego tekstu. Na wygłoszenie referatu przewidziane jest 20 minut. Lista wyłonionych referatów zostanie ogłoszona do 30 września 2025 roku. Organizatorzy planują publikację pokonferencyjną.

Program spotkania „Polska sztuka użytkowa w latach 1921-2004”

Prof. Jerzy Malinowski (Prezes Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata), O badaniach polskiej sztuki użytkowej i designu w PISnSŚ

Prof. Jan W. Sienkiewicz (WSP UMK; PISnSŚ), Polacy na międzynarodowym Biennale Sztuki Dekoracyjnej w Monzie i Międzynarodowym Triennale Sztuki Dekoracyjnej, Przemysłu i Architektury Współczesnej w Mediolanie przed drugą wojną światową

Dr Barbara Banaś (MN we Wrocławiu), Znany, nierozpoznany, zapomniany. Henryk Gaczyński (1901-1985). Projekt badań monograficznych

Dr Karolina Wolska-Pabian (MNW; PISnŚŚ), Ceramika z pracowni Wandy Golakowskiej z ASP w Warszawie 1933-1971

Kevin Barczak (PISnSŚ), Wystrój wnętrz i wyposażenie siedziby Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy 1954-1958

Dr Karolina Czerska (Instytut Filologii Romańskiej UJ), Józef Jarema – uruchomianie obrazów

Dr Dorota Grubba-Thiede (ASP w Gdańsku; PISnŚŚ), Projekty prof. UMK Hanny Brzuszkiewicz dla Spółdzielnii RZUT [1935-1996] (w kontekście pedagogiki rzeźby na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu od 1958 roku)

Dr Joanna Dobkowska-Kubacka (PISnSŚ), HOFFLAND. Wzlot, apogeum, zmierzch. Analiza fenomenu

Prof. Irma Kozina (ASP w Katowicach), Wydział Form Przemysłowych ASP w Krakowie 1964-2004 (Krakowska Szkoła Projektowania)

Dr hab., prof. Marta Branicka (ASP w Gdańsku), Metody pedagogiki wzornictwa przemysłowego prof. Adama Harasa (1940-2018) z PWSSP/ASP w Gdańsku

Dr Joanna Wojciechowska- Kuciemba (Lublin), Produkcja mebli giętych w Europie Środkowo-Wschodniej po 1945 roku

Redakcja naukowa: dr Iwona Dadej, dr hab. Elżbiera Orman, prof. IH PAN

Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2025

Wsparcie finansowe Fundacji Lanckorońskich oraz Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO przez Krakowskie Biuro Festiwalowe ze środków Gminy Miejskiej Kraków

Znana w wąskim kręgu historyków sztuki i stypendystów Fundacji Lanckorońskich, „odkryta” została przez Polaków w 1994 roku, po przekazaniu obrazów z rodzinnej kolekcji Lanckorońskich na zamki królewskie w Krakowie i Warszawie, i po 2001 roku, kiedy ukazały się Jej Wspomnienia wojenne.

Karolina Lanckorońska (1898-2002) była historykiem sztuki, znawczynią włoskiego renesansu i baroku. Po mieczu spokrewniona z arystokracją polską, po kądzieli - z niemiecką. Kiedy w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück wytykano jej niemieckie pochodzenie, powiedziała, że jest „kundlem europejskim”. Wszak płynęła w niej też krew arystokracji węgierskiej (rodziny Zichy) i rosyjskiej (Gołowinów). Najbardziej jednak czuła się Polką. Przed 1939 rokiem mieszkała w Wiedniu, we Lwowie, Rozdole, Komarnie i Rzymie, po zakończeniu wojny na stałe osiadła w Rzymie - caput mundi, i tutaj została pochowana na cmentarzu Campo Verano.

Nie pozostawiła pamiętników. Fragmenty jej biografii musimy wyłuskiwać ze Wspomnień wojennych, korespondencji i rozproszonych w prasie emigracyjnej artykułów. Napisano o niej setki artykułów i kilka opracowań książkowych, ostatnio ukazały się: bogato ilustrowany tom Karolina Lanckorońska w służbie nauki i Polski (Rzym 2022), pod redakcją dr Wojciecha Bilińskiego, i Karolina Lanckorońska. Noblesse oblige (2024, wyd. Zamek Królewski w Warszawie) w znakomitej i starannej redakcji dr Ewy Włoch.

Lanckorońska przeżyła kilka epok, od zaborów, kiedy Polski nie było na mapach Europy, przez niepodległą II Rzeczpospolitą i dwa totalitaryzmy, aż po ponowne odzyskanie niepodległości w 1989 roku. Jako 19-latka przeczuwała „świt” polskiej niepodległości, podając członkom Rady Regencyjnej ciasteczka podczas ich pobytu w pałacu Lanckorońskich w Wiedniu. W latach 90. pojechała ze swoim uczniem prof. Lechem Kalinowskim na Monte Cassino, by pokłonić się żołnierzom II Korpusu i powiedzieć im, że „Ona jest już wolna”.

Choć w roku 1926 uzyskała na Uniwersytecie Wiedeńskim tytuł doktora, w roku 1936 habilitowała się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a w oku 1952 otrzymała tytuł profesora Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO) w Londynie, można powiedzieć, że wzorem swojego ojca była raczej typem „prywatnego uczonego” w stylu dziewiętnastowiecznym. W wyniku wybuchu II wojny światowej, po trzyletnim okresie pracy na Uniwersytecie Jana Kazimierza, musiała przerwać wykłady z historii sztuki i opuścić Lwów. Później, w latach pięćdziesiątych (1952-56) wykładała na PUNO. Z własnej inicjatywy organizowała „prywatne” seminaria, m.in. dla chłopów z Komarna, współwięźniarek w Ravensbrück, dla żołnierzy II Korpusu, wreszcie dla stypendystów Fundacji Lanckorońskich w Rzymie. Często oprowadzanie po zabytkach było pretekstem do nieszablonowego wykładu. Miała iście renesansowy umysł, niechętny fanatyzmom politycznym i religijnym. Głęboko wierząca katoliczka i antyklerykałka, gorąca patriotka i przeciwniczka nacjonalizmu, powściągliwa w słowach - hojna w czynach, bezpośrednia, ale zawsze w gorsecie formy naturalnej elegancji. Nie eksponowała zakrojonej na szeroką skalę swojej działalności charytatywnej i filantropijnej na rzecz setek osób w Polsce i na emigracji. Jej dyskrecja wynikała z zasady, o której Cyprian Kamil Norwid pisał: „kto daje, musi zawsze zdejmować czapkę dając” (list z 21 IX 1863 r. do Karola Ruprechta).

Po wojnie poświęciła się bez reszty edycji źródeł do dziejów Polski w ramach serii „Elementa ad fontium editiones”. Wszystko to robiła pod auspicjami rzymskiego Istituto Storico Polacco, założonego wspólnie z profesorem Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie ks. prałatem Walerianem Meysztowiczem. W przemówieniu 29 maja 1983 roku z okazji wręczenia Jej tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego tak uzasadniała konieczność pracy wydawniczej: „Walczymy o te dobra, które mają dla nas dziwną życiodajną siłę, stanowiącą o naszej, tak zupełnej inności od sąsiadów. […] nasza humanistyka jest nam tarczą, chroniącą naszą tożsamość, naszą inność”.

***

Kilka dni temu ukazała się nakładem wydawnictwa ZNAK Jedyna. Biografia Karoliny Lanckorońskiej, niemal dokładnie w 23. rocznicę jej śmierci. To pierwsza całościowa próba zmierzenia się z opisem jej życia i działalności. Autor książki Marcin Wilk nie znał osobiście swojej bohaterki. Powoli z rozmów, literatury, fotografii i źródeł archiwalnych odkrywał postać Karoliny Lanckorońskiej, „jedyną” i niepowtarzalną.

Autor nie mógł opisać tembru głosu Karoliny Lanckorońskiej, sposobu prowadzenia rozmowy, jej gestów, uwag i pochwał, jej powitań i pożegnań. Jej przenikliwego spojrzenia, dla jednych paraliżującego, dla drugich fascynującego, kiedy z nieskrywanym zainteresowaniem pytała o pracę naukową, poglądy, sytuację rodzinną etc. Tak jak z uwagą patrzyła na obrazy, tak też oceniała wygląd swoich rozmówców, wyraz twarzy, gestykulację, sposób poruszania się, modulację głosu etc. Sceny utrwalające jej spostrzegawczość możemy znaleźć we Wspomnieniach wojennych (2001): w czasie przesłuchania w Stanisławowie przez Hauptsturmführera Hansa Krügera zauważyła, że „jego kciuk był prawie równej długości z palcem wskazującym”. Wzruszyła ją reakcja furmana z Rozdołu, ze „starą jak pieczone jabłko pomarszczoną twarzą”, który ucieszył się na jej widok. Przeraziła natomiast twarz jednej z sadystek z Ravensbrück, Szwajcarki Carmen Mory: „miała włosy i oczy czarne jak kruk, bardzo szerokie i cienkie zupełnie usta i dużą szczękę”, podobną do „prototypu diablic Hieronima Boscha, tragicznego karykaturzysty flamandzkiego”.

Dla stypendystów Fundacji Lanckorońskich i historyków sztuki, bywalców gabinetu Istituto Storico Polacco przy via Orsini 19 w Rzymie, którzy poznali wielobarwną, niepowtarzalną i jak najdalszą od stereotypów Karolinę Lanckorońską, biografia Marcina Wilka będzie portretem niedokończonym. Zawsze bowiem znajdą się jakieś inne, nieopisane okruchy wspomnień, wrażeń i przemyśleń, każdy odbierał spotkanie z nią inaczej, nigdy obojętnie, nigdy powierzchownie. Może książka Marcina Wilka wywoła à rebours potrzebę napisania wspomnień z rozmów i spotkań z profesor Lanckorońską, które zostawiły niezatarty ślad w ich pamięci.

Dr hab. Elżbieta Orman, prof. IH PAN

Kraków, 25 sierpnia 2025 r.

 Józef Jarema 1900–1974. „O” jak oko

Wystawa monograficzna w Muzeum Regionalnym im. dr. Stanisława Kadyiego w Jaśle

Muzeum Regionalne w Jaśle zaprasza na wystawę zorganizowaną w 125. rocznicę urodzin Józefa Jaremy pokazującą bogactwo i różnorodność jego twórczości. Prezentowane prace pochodzą z kolekcji rodzeństwa Christiana i Véronique Leprette’ów. Uzupełniają je dzieła autorstwa Apolinarego Kotowicza z kolekcji Muzeum Regionalnego w Jaśle, doświetlające związek Jaremy z tym miastem.

Józef Jarema uczęszczał do Gimnazjum Męskiego w Jaśle, gdzie w 1918 r. zdał egzamin maturalny. Wykładający w tej szkole Apolinary Kotowicz był pierwszym nauczycielem rysunku młodziutkiego Jaremy – przyszłego studenta malarstwa w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych oraz artysty aktywnego zarówno w dziedzinie sztuk plastycznych, jak i teatru.

Sztuka Józefa Jaremy przybliża rozmaite trendy artystyczne XX wieku. Jarema współpracował z wieloma awangardystami, pozostając wiecznym eksperymentatorem i poszukując nowych formuł w sztuce. Dał się poznać jako animator życia artystycznego w Polsce, Francji, krajach Bliskiego Wschodu i we Włoszech. Jest jednym z najciekawszych i najbardziej wszechstronnych artystów polskich XX wieku, wciąż jednak pozostaje za mało rozpoznany w historii sztuki. Wystawa zorganizowana w Muzeum Regionalnym w Jaśle oraz towarzyszący jej katalog, finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który ukaże się dokładnie w dniu 125. urodzin artysty (4 października 2025 r.), pozwolą w dużym stopniu uzupełnić tę lukę.

Na wystawie „O” jak oko prezentowane są przede wszystkim prace Józefa Jaremy: rysunki, gwasze, obrazy olejne, reliefy, tapiserie, projekty i szkice, a także związane z nim dokumenty i fotografie. Osoby zwiedzające ekspozycję mają też możliwość obejrzenia jedynego wywołanego fragmentu filmu eksperymentalnego, nad którym artysta pracował przez kilkanaście lat. Z kolei sam Jarema został uwieczniony na taśmie filmowej przez Christiana Leprette’a – to nagranie również można zobaczyć na wystawie. Ważny kontekst tworzą prace artystki Marii Sperling, z którą Jarema spędził ostatnie 24 lata życia i z którą podejmował wiele ważnych działań artystycznych.

Józef Jarema 1900–1974. „O” jak oko. Wystawa monograficzna w Muzeum Regionalnym im. dr. Stanisława Kadyiego w Jaśle. Czas trwania: 30 sierpnia – 12 grudnia 2025 r. Kuratorki: Barbara Czajka, Karolina Czerska

1 czerwca 2025 roku w wieku 88 lat zmarł w Kijowie Profesor Aleksander (Ołeksandr)Fedoruk - wybitny ukraiński historyk sztuki i krytyk artystycznyUrodził się 27 września 1938 roku we Francji w miejscowości Méricourt wdepartamencie Pas-de-Calais w ukraińsko-polskiej rodzinie emigrantów, która powojnie przeniosła się na Ukrainę. Ukończył dziennikarstwo na UniwersytecieLwowskim w 1962 roku, a następnie Leningradzki Instytut Malarstwa, Rzeźby iArchitektury im. I. Riepina. W latach 1971-1992 był pracownikiem naukowymInstytutu Nauk o Sztuce, Folklorystyki i Etnologii im. M. Rylskiego w Kijowie (m.in.jako wicedyrektor). W 1991 roku został członkiem Narodowej Komisji ds. UNESCO.Od 2004 roku kierował Katedrą Historii i Teorii Sztuki Narodowej Akademii Sztuk Pięknych i Architektury. W latach 2006-2020 był głównym redaktoremnajważniejszego ukraińskiego pisma o sztuce „Образотворче мистецтво” / „Sztukiwizualne”. W 2000 roku został wybrany na akademika Narodowej Akademii SztukiUkrainy. Był profesorem od 2004 roku, a także wiceprezesem Sekcji UkraińskiejAICA.Opublikował ponad 100 publikacji, poświęconych sztuce nowoczesnej, w tympolskiej. W 1971 roku obronił pracę kandydacką (doktorską) „Українсько-польськізв’язки в зображальному мистецтві другої половини ХІХ – на початку ХХстоліття” / „Polsko-ukraińskie związki w plastyce drugiej połowy XIX – początku XXwieku” (Kijów 1971), zaś w 1996 pracę doktorską (habilitacyjną) „В колі традицій таавангарду. Польський живопис повоєнних років [1945–1965]” / „W kręgu tradycji iawangardy, Polskie malarstwo powojennych lat” (Kijów 1995). W 1977 otrzymałpolskie odznaczenie „Zasłużony Działacz Kultury”.Wielokrotnie odwiedzał Polskę, nawiązując kontakty ze środowiskiem naukowym.Promował polską kulturę na Ukrainie.Poznałem Aleksandra Fedoruka w 1974 roku. Przez 50 lat utrzymywaliśmy bliskikontakt, wymieniając publikacje i materiały, pomagając polskim i ukraińskimbadaczom.

Jerzy Malinowski

22.05.25

10.00–10.30 opening of the conference by the Ambassador of Mexico, Juan Sandoval Mendiolea in the presence of the university authorities; Speeches by Professor Jerzy Malinowski (Polish Institute of World Art Studies) and Dr. Łukasz Kamiński, Director of the Ossolineum

10.30-11.30 Prof. Anna Markowska (Uniwersytet Wrocławski), Why Did a Wistful Polish Artist Turn to Revolutionary Mexican Prints? [keynote speech]

I Frente Nacional de Artes Plásticas (FNAP)

11.30-11.50 Katarina Lopatkina, PhD (Finland, Finnish Labour Museum Werstas, Tampere), Diego Rivera and Soviet Comrades: from Beloved Hero to Pariah and Back

11.50–12.10 Guillermina Guadarrama Peña (CENIDIAP-INBAL, Ciudad de México), Frente Nacional de Artes Plásticas (National Front of Plastic Arts), a collective in resistance online

12.10–12.30 Fabiola Martínez Rodríguez, PhD (Saint Louis University Madrid), Proletarians, Peasants and Revolutionaries: the Enduring Legacies of FNAP’s Touring Exhibition of Mexican Art

12.30 – 14.00 discussion followed by a lunch break

II Mexican Art Exhibitions in Eastern Europe in the 1950s

14.00–14.20 Magdalena Nowak, PhD, Hanna Doroszuk (National Museum in Warsaw), The People as the Source of Power! Mexican Art in the Contemporary Art Collection of the National Museum in Warsaw

14.20–14.40 Katarzyna Szydłowska-Schiller (National Museum in Warsaw), How Revolutionary Graphic Art from Mexico Found Its Way to the National Museum in Stalinist Warsaw?

14.40–15.00 Rado Ištok, PhD Candidate (National Gallery, Prague), Mexican Art in Czechoslovakia During the Cold War

15.00–15.30 Discussion followed by a coffee break

15.30–15.50 Irina Cărăbaș, PhD (National University of Arts in Bucharest), Mexican Art in Cold War Europe during the 1950s 

15.50–16.10 Laura Rosengarten, PhD Candidate (Leipzig University), Mexican Art and the GDR in Late Stalinism

16.10–16.30 prof. Matthew Rampley (Masaryk University, Brno), Mexico in Brno: Querying the Case Study Paradigm [keynote speech]

16.30 discussion

23.05.25

III Mexican Art in Asia during the Cold War Period

10.00–10.20 Marisol Villela Balderrama, PhD (Northwestern State University of Louisiana), Go East: The World Peace Council and Mexican Art in Eastern Europe and Asia online

10.20–10.40 Jinyoung Anna Jin, PhD (Stony Brook University, New York), Beyond Borders: Lee Qoede’s Post-Defection Journey in Mural Art and Transnational Influence 

10.40–11.10 Discussion followed by a coffee break

IV Mexican Art in Eastern Europe in the 1970s and 1980s

11.10–11.30 Rada Georgieva, PhD candidate (Courtauld Institute of Art, London), Symbolic Gifts, Global Strategies: Mexican Art in Bulgaria’s Cold War Diplomacy

11.30–11.50 Dorota Jarecka, PhD (Institute of Literary Research, Polish Academy of Sciences, Warsaw), The Cult of Death and the Cult of Life. Mexican Presence in Warsaw in 1976

11.50–12.10 Jorge Sanguino, PhD candidate (University of Cologne), Contemporary Mexican Art After the Wall: the Broken Link with Eastern Europe

12.10–13.10 Prof. Agata Jakubowska (Uniwersytet Warszawski)‘The Art of Mexican Women’ in State-Socialist Poland. U.S. Feminism versus Global Socialism [keynote speech]

13.10 – 14.40 discussion followed by a lunch break

V Cultural transfers

14.40–15.10 Katarzyna Cytlak, PhD (University Nicolaus Copernicus, Toruń), Mestizo consciousness: Marcos Kurtycz’s bicultural Polish-Mexican identity

15.10-15.30 Małgorzata Reinhard-Chlanda, PhD Diana Dyjak Montes de Oca – Manifestation of Presence at the Crossroads of Cultures

VI Mexican Literature and Art in the Context of the Cold War

15.30-15.50 Lukas Pawelek, PhD (University of South Carolina Beaufort), From Literature to Walls: Nostalgia, Rebellion, and Memory in Mexican and Polish Urban Art

15.50-16.10 Jonas Hernegger (independent researcher, Germany), Magically Global. Mexico in a Painterly Correspondence with Central and Eastern Europe

16.10-16.30 Anielka Mroczek (independent researcher, Lublin), Elena Poniatowska, Ana Mendieta and the Cold War

16.30 discussion 

Zarząd Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata

z żalem zawiadamia o śmierci w dniu 22 kwietnia 2025 roku

wieloletniej członkini

Dr Magdaleny Łaptaś

historyczki sztuki i archeolożki, badaczki sztuki bizantyńskiej

oraz sztuki chrześcijańskiego Egiptu i Nubii,

pracowniczki Instytutu Historii Sztuki

Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.